Kültür - Sanat

Edebiyat; duygu, düşünce ve hayallerin sözlü veya yazılı olarak güzel ve etkili bir şekilde anlatılması sanatıdır. Bu sanatın iki dalı vardır: Sözlü eserler, yazılı eserler.

Yazının icadından önce edebiyatın bütün eserleri yalnızca sözlü idi. Bunlar da çoğu manzum-şiir şeklinde olurdu. Çünkü şiirin gereği olan vezin ve kafiye; duygu ve düşüncelerin daha tesirlidir. Ayrıca kolay ezberlenmesini temin eder.

İlk edebî eserler sözlü olarak teşekkül etmiştir. Yazının icadından sonra da sözlü eserler yazılı hâle dönüştürülmüştür. Sözlü eserlerin çoğu insanların, insan topluluklarının, halkın ve milletin ortak ürünleridir. Halk arasında söylene söylene olgunlaşmış, güzelleşmiş ve zengin ifâde gücüne kavuşmuş, daha tesirli hâle gelmiştir. Ayrıca değişik coğrafî bölgelerde renklenmiş, albenisi yükselmiştir. Rüzgârın, güneşin ve akarsuyun, taşı ve toprağı zaman içerisinde sivriliklerden, köşeli hallerden arındırdığı gibi, sözlü eserler de anlatıla anlatıla, her bir antalıcı, kendi zevkinden ve duygularından bir şeyler katarak yeni, güzel ve sevimli bir şekle büründürmüştür. Bu şekil, o toplumun kültür ve medeniyet seviyesini, insan ve tabiat anlayışını da yansıtır.

Her millete ait atasözleri, mâniler, türküler, masallar, kahramanlık ve aşk hikâyeleri, meddah ve ortaoyunu, bilmeceler-bulmacalar, tekerlemeler, destanlar ve efsâneler ile benzeri eserler, bir külliyat teşkil eder. Târihî derinlikleri olan milletlerin külliyatı daha zengindir. Türk edebiyatı; destanlar, efsâneler ve halk edebiyatının diğer eserleri bakımından, Dünyânın en zengin hazinelerine sâhiptir. Bunlar ayrıca insanları; iyiye, doğruya ve güzele yönlendirir. Yardımlaşma, asâlet, nezâket, sağlam âile yapısı, mertlik, vatanseverlik gibi hasletler işlenen konuların belli başlılarıdır.

Efsâneler, destanlarla birlikte, sözlü halk edebiyatının tam ve zengin grubunu teşkil eder.

Destanlarla târihî olaylar, hayal unsurları ile yoğrularak bilinen veya bilinmeyen târihlerden günümüze intikal etmiştir.

Efsânelerde hayal unsuru daha fazladır.

Makine mühendisi, şâir, yazar ve tahlil ustası Mustafa Ceylân, bir kısmı sözlü edebiyattan yazıya aktarılan, bir kısmı da kendi kurgusu olan her biri yekdiğerinden güzel 228 efsâneyi, 13,5 X 21 santim ölçülerinde toplam 1144 sayfa hacimli 2 cilt hâlinde kültürümüze kazandırmış. Birinci ciltte 145 adet efsâne yer alıyor. İkinci cilt Divan-ı Lügati’t-Türk’ten, Karaçay-Malkar Mitolojisi ile Nart Efsânelerden, Azerbaycan Efsânelerinden, Türkiye ve Azerbaycan dışındaki Türk Dünyâsı Efsânelerinden iktibas edilmiş.

Önsözden önce yazar; kendisi hakkında bilgi veriyor:

‘Üstüm başım toprak

Elim ayağım yarpuz

Saçım, başlığım yağmur

 Yeleğim, ceketim keçi kokar hemşerim.

Dağlar ve yaylalar çocuğuyum.

 Bir de hayvanlar türlü türlü…

 Dağ çiçekleri, çiğdemler anlar dilimden                                                                                                  Şükrederim, duâ ederim                                                                                                                                      Bilmem isyân nedir?                                                                                                                                    Bağılıyım devletime.                                                                                                                                            Vatan sevgisi ecdâdımdan yadigâr.                                                                                                                         Vatan varsa ben de varım                                                                                                                                  Vatan yoksa ben de yoğum, bilirim...’

İLK SÖZ / ÖNSÖZ YERİNE

Dinleyin ağalar, dinleyin beyler                                                                                                                      Eritir zamanı bu halkın gücü.                                                                                                                  Özlem duyuyorsa kahramanına                                                                                                                   Diriltir mezardan bu milletin gücü.

Dilsize söyletir, gösterir köre                                                                                                                       Âminle, duâyla dertlere çâre                                                                                                                     İsterse indirir doruktan yere                                                                                                                     Çürütür tahtları bu milletin gücü.

Haydutlar kayadır, gelinler ırmak                                                                                                                 Suları ortadan ayırır parmak                                                                                                           Kâh Dicle-Fırat’tır, kâh Kızılırmak                                                                                                                                   Arıtır çağları bu milletin gücü.

Olmazı oldurur, yakar ateşi                                                                                                                            Çevirir gülşene kızgın güneşi                                                                                                                                                                                                   İsterse on eder yedi kardeşi                                                                                                                             Kurutur neslini bu milletin gücü

Bağlar çaputunu bağlar türbeye                                                                                                                      Hıçırı uğratır şehire, köye                                                                                                                               Girer destanlara, girer öyküye                                                                                                                            Yürütür orduyu bu milletin gücü.

Hoca Nasrettin’le düşün düşün gül,                                                                                                              Karagöz, Hacivat başında püskül                                                                                                                         Kül atar haksıza ocağından kül                                                                                                                       Sırıtır yüzüne bu milletin gücü

Seması, semahı, halayı, sazı                                                                                                                              Çilekeş anası, gül yüzlü kızı                                                                                                                       Kerimlik gecenin iri yıldızı                                                                                                                        Kırılır, salınır bu milletin gücü

Evliyası, enbiyâsı, ereni                                                                                                                                    Kaz Dağı’nda, Kop Dağı’nda cereni                                                                                          Seğmeni, efesi, dadaş, yâreni                                                                                                                                             Farıtır birliği bu milletin gücü.

Adana-Lokman Hekim başlıklı ilk efsâne:

Derler ki: Bütün doktorların üstadı, piri   Lokman Hekim diye bilinen biri                                                                                                                                                                                                                        Dilinden anlar Türlü türlü otların ve çiçeklerin                                                                                             Her yaprağı bir ilâç... ‘Al beni kopar’ Diyerek bitki bitki Hep ona koşar                                                                Dağ, bayır, ova, yamaç...  Diyar diyar… Dünyâyı dolaşır Lokman Hekim                                                            En son Çukurova’ ya ulaşır Lokman Hekim.                                                                                                                                        Bu öyle bir ova ki kan düşse fışkırır can. Binlerce nebatında bulunur derde derman.                             İnsanlığı kurtarmak azmiyle hastalıktan, Diyar diyar Dünyâyı dolaşır Lokman Hekim                                      Derdi veren Yaradan, dermanını da vermiş. Çâreyi bitkilerin sinesine gizlemiş.                                      Akdeniz’e uzanan ırmakları özlemiş. En son Çukurova’ya ulaşır Lokman Hekim.                                                                       Bereket dolu toprak sanki bire bin verir, bir şehir avuçlarında erir.                                 Hastalanan her insan dermanını buldukça Destan eder Lokman’ı derdinden kurtuldukça.                               Derler ki: Misis şehrine yerleşen Hekim Lokman İnsan insan devâ olmuş her derde                             Çevresinde ne kadar hasta varsa İyi olmuş hepsi de... Hastalıksız sapa sağlam Yaşamaya başlayanlar Lokman’a gelerek Ölüme Bir çare bulmasını İstemişler...                                                     Lokman Hekim bu Cümle doktorların Cümle eczacıların piri Bulmak için, insanlara Ölümsüzlük sunacak son bitkiyi Adım adım başlamış dolaşmaya Koca Çukurova'yı...                                                    Günlerden bir gün Bir çınarın altında uyurken Bir ses duymuş:                                                                              Lokman! Lokmann Uyan Lokmannn!                                                                                                                   Bitsin bunca zamandır Araman ve taraman. Ölümün ilâcıyım ben Uyan Lokman, uyan Lokman! Bundan böyle insanlara, Ve dahi hayvanlara Ölüm yok, yok ölüm Lokman!                                                  Kan, ter içinde uyanan Hekim Lokman Müthiş bir heyecan içinde Kendisine seslenen otun Koşmuş yanı başına. İlâcın nasıl yapılacağını öğrenmiş, Yazmış bir deftere. Otu da kopararak, Koyulmuş Misis'e doğru yola... Misis’e varırken, Ceyhan Nehri üstünde Misis Köprüsü'nde duraksamış. Defteri de elindeymiş. Defterine yazdıklarına bakarak ilâcı yapmaya durmuş. Tam yapıp bitireceği sırada, âniden esen rüzgâr Defteri de, Otu da Uçurarak Düşürmüş suya. Efsâne bu ya;  Lokman Hekim de Bu yüzden ölüme çare olacak ilâcı Bulamamış bir daha.                                         Ve yüz çevirmiş cümle otlar Susmuş çiçekler, ağaçlar, dal ve yaprak Lâl kesilmiş kır, bayır, ova…

Sonraki sayfalarda yer alan efsânelerden bâzılarının başlıkları: *Ağrı: Büyük ve küçük bacı. *Ankara-Elmadağ: Kırk Kızlar, *Aydın: Atçalı Kel Mehmet. Bilecik: Bir rüyadan doğan devlet. *Bolu: Koç Köroğlu. *Çanakkale: Geçilmez Çanakkale. *Diyarbakır Efsânesi. *Diyarbakır: Mavzer Berdeli. *Kastamonu. Şerife Bacı. *Kahraman Maraş: Sütçü İmam. *Samsun: Kızılırmak. *Zonguldak: Uzan Mehmet. *Ardahan: Oğuz Taşı. *Kilis Destanı.

İkinci ciltte: *Divan-ı Lügati’t-Türk, *Karaçay-Malkar-Nart Destanları, Kaygısız Abdal gibi destanlar var.

Bu cilt;                                                                                                                                                       ‘Kaşgarlı Mahmed’un kardeşiyim ben. Yazdığım her şiir ondan hâtıra.                                                       Dünyânın en güzel dili Türkçe’mle Cihanı doldurdum birkaç satırla’

Sözleriyle başlıyor.  (s: 5)

Azerbaycan’dan ‘Dâvut Peygamber ile Sazı Efsânesi’nin hatimesi:

Efsâneler içine gizlenmiş muhteşem bir tabloda yazımız var bizim.                                                                    Eşkıya eline düşmeyim diye, kuş olan, taş kesilen gelinimiz, kızımız var bizim.                                          Nehirler gözyaşımızdan çağıldar, Dağlar acımızdan çiçeklenir:                                                                    Türk coğrafyasının dört yanında izimiz var bizim.                                                                                   Yaşanası Dünyâ içinde tek vücut bir milletiz. Hazret-i Davut'tan beri çalan kopuzumuz, sazımız var bizim.

Satırlarıyla sona eriyor.

Yazarın bu esere âit son satırları da şöyle:

‘Damarda mısın, ette mi anlayamadım Geldin ağır ağır, öyle ağırsın ki Perişan eyledin beni Ezildim altında, kaldıramadım.                                                                                                                Domur domursun başparmağım ucunda Yürüdüğüm yolların avucunda Çalkalanırsın, çalkalarsın habire. Beynimin makine dâiresine Pimini çekip bombayı sen mi attın? Parçalandım, Sebebini soramadım.                                                                                                                             Uyurum, yastığımdasın                                                                                                                                 Uyanırım topuğumdasın                                                                                                                               Bütün doktorların istifasını istedim bugün                                                                                            Eczanelerin iflâsını                                                                                                                                          Alıştım sana ya                                                                                                                                                     Oh ne güzelsin, ne güzel!                                                                                                                                              Haydi yeniden söyle şarkımızı                                                                                                                       Sızı,                                                                                                                                                                       Eyy sızı ...

*

Şeşibeş zarın yüzü, şaşıbeş kızın gözü Ürkütme koca öküzü, kalırsın altında altında. 

 Dilekçemin ucu pullu, yosmaya bak İstanbullu Altı naylon, üstü çullu; eğirsin altında altında.

  Kuyu kuyuya denk, kuyumcuda olmaz ki cenk Parıldayan ışık ve renk, sanırsın altında altında,

Altın elmas, hava civa; okyanus mu delik kova Savcıya açmışım dâvâ, bağırsın altında altında…’

***

Türk millî kültürüne, alâka duyanların, târihine meraklı olanların, vatanını ve milletini sevenlerin… Özümüze dönmeyi hâyal edenlerin zevkle okuyacağı bir eser…                                                                                                

BİLGEOĞUZ YAYINLARI:

Alemdar Mahallesi Molla Fenarî Sokağı Nu: 35/B Cağaloğlu, İstanbul. Tel: 0.212-527 33 65 Belgegeçer: 0.212-527 33 64 Whatsapp hattı: 0.553-129 86 86 E-posta: bilgekitap@gmail.com   WEB: www.bilgeoguz.com 

25 Ocak 1952 Ankara - Elmadağ doğumlu. Makina Mühendisi, şair, yazar, tahlil ustası. İlk şiiri 1964 yılında yayınlandı. Gülce Edebiyat Akımı'nın kurucularından.

Yayınlanmış Kitapları:

*Ezan Susmaz. *Kırat Geliyor. *Köyümüz Yeşildere. *Târihi ve Folkloruyla Elmadağ. *Yaralı Ceylan. *Her Yönüyle Yenimahalle. *Yandı Bu Gönlüm. *LPG otogaz istasyonu El Kitabı. *Seğmen Ruhu. *Köylerimiz. *Bir Şarkısın Antaly. *Bayramlar Haftalar Günler. *Ahmet Tufan Şentürk. *Tahir Kutsi Makal. *Torosların Türküsü. *İsa Kayacan. *Armağan-l  (A.Tufan Şentürk'le). *Güzide Taranoğlu. *Halil Soyuer. *A.Tufan Şentürk İçin Ne Dediler? *Abdullah Satoğlu. *Gülendenin Beşiği. *Paşa Gönlüm. *Güllük -Antoloji-  *Ceylan Yüreğim. *Güllük Dergileri. *Kapadokya Güneşleri. *Bir Yanardağ Fışkırması. *Türk Dünyâsı Efsâneleri  (2 Cilt) *Burdur Efsâneleri . *Öldürülen 101 Şâir. *Hacı Bayram-ı Veli. *Kaşgarlı Mahmut'un Kardeşiyim Ben. *Divanü Lügati’t-Türk Efsanleri. *Karaçay Malkar Nart Efsâneleri. *Şiirbaz Sultanlar (1) Şahbeyit. *Şiirbaz Sultanlar (2) Divançe.